تبارشناسی دگرستیزی گروه‌های افراطی-تکفیری : گذار از دیگر دگرسازی به خود دگرسازی

تمدن اسلامی در مراحل اولیه تکامل خود ضمن مرزبندی هویتی با کفار به‌عنوان دگر بیرونی، نگاهی توام با تساهل و مدارا نسبت به اهل کتاب، اقلیت­های دینی و قومی داشته است. اما به موازات زوال تمدن اسلامی و دورشدن از اسلام اصیل و مواجهه با غیریت­های بیرونی و مهاجمی مانند مغولان و صلیبیون و همچنین استیلای ترکان بر دستگاه خلافت و متعاقب آن، رواج رویکرد­های قشری و متصلب از دین، نگرش­های تکفیریِ دگرستیز گسترش یافت. این رویکرد در ابتدا با هدف قراردادن دگر بیرونی، سخت­ترین برخوردها را نسبت به آن از خود به نمایش گذاشت؛ اما در گذر زمان با تشدید اختلافات داخلی جهان اسلام، از دگرهای بیرون از دنیای اسلام به میان مذاهب اسلامی تغییر جهت یافت. در دوره معاصر نیز بنیادگرایانی مانند القاعده، طالبان، داعش و... با بهره­گیری از این ابزار، سخت­گیرانه­ترین و خشونت‌بارترین احکام را نسبت به مسلمانان، بویژه شیعیان صادر نموده­اند. دستاورد نوشتار پیش­رو آن است ­که تکفیر، تباری تاریخی در جهان اسلام دارد. در ابتدا، دامنه آن بسیار تنگ و محدود به کفار حربی بود اما با رشد اندیشه­های سلفی و  بهره­گیری عامل خارجی از آن، نه تنها گسترش یافت بلکه به ابزاری در جهت حذف هویت­های رقیب تبدیل شد.